KALENDARIUM DZIEJÓW MIASTA BRODY W opracowaniu Wilhelma Dudka

Historyczne wzmianki o ruskiej miejscowości Brody znajdujemy w dwóch zapisach z XI wieku. Pierwszy zapis dotyczy roku 1084, w którym syn Wsiewołoda Monomachia - Włodzimierz spotkał się w Brodach z Jaropełkiem wnukiem króla polskiego Bolesława II. Drugi zapis dotyczy roku 1086 , kiedy to doszło do ponownego spotkania w Brodach Włodzimierza z Jaropełkiem.
Ziemie ruskie przechodziły w ręce polskie już za panowania Mieszka I (981).Bolesława Chrobrego(1018r.) i Bolesława II (1078r.). Wydarzenia wojenne nie omijały Brodów, których nazwa już wówczas wywodziła się od konieczności przechodzenia przez lesiste bagna, ciągnące się brzegiem jeziora Koptant, obok którego leżała ta miejscowość.

1241 r.

Brody w tym czasie wchodziły w skład Księstwa Halicko-Wołyńskiego, którego włodarzem był Jerzy II. Na Brody dokonują najazdu Tatarzy, od nich też ucierpiały najbardziej.

1340r.

Brody przechodzą w ręce litewsko-ruskiego księcia Lubarta.

1390-1440 r.

Brody należą do królów polskich i węgierskich, lub ich wasali. Po czym znowu dostały się Lubartowi . Król Władysław Jagiełło nadaje miejscowość Brodu łuckiemu księciu Fiodowrowi, który władał miejscowością do 1440 r.

1441-1589 r.

Król Władysław Jagiellończyk nadał miejscowość Brody podkomorzemu i staroście sandomierskiemu Janowi Sienińspowiatu Oleskokiemu. W tym czasie Brody należą do powiaty Olesko . Po śmierci Jana Sieni ńskiego Brody dostają się w ręce Piotra Sienińskiego , a następnie dostają się Jadwidze Sienińskiej, żonie Marcina Kamienickiego , wojewody podolskiego. W roku 1580 rodzina Kamienieckiego sprzedaje Brody wojewodzie bełżeckiemu Stanisławowi Żółkiewskiemu który docenił w pełni możliwości rozwojowe Brodów.
Stanisław Żółkiewski postanowił zbudować w Brodach zamek i miasto, aby służyły przeciwko najazdom tatarskim. Miasto miało być obwarowane.

1584r.

Stanisław Żółkiewski rozpoczął budowę zamku oraz kościoła p.w. Świętego Stanisława.

1596 r.

Stanisław Żółkiewski, 13 sierpnia 1596 r., nadał nowozakładanemu miastu przywilej, na mocy którego mieszkańcy mogą stawiać budynki na jego gruntach i Brodom przywilej na prawie magdeburskim.

1620-1629 r.

Żółkiewscy częściowo dają , częściowo sprzedają Brody Stanisławowi Koniecpolskiemu, którego miasto zawdzięcza kolejny etap rozwoju, zagwarantowany przywilejem z dnia 8 kwietnia 1629 r. Od tego czasu datowała się długoletnia "świetna dla Brodów epoka". Od początku swego istnienia Brody odgrywały bardzo poważna rolę w systemie obronnym państwa polskiego.

1682-1704 r.

Miasto i zamek stają się własnością rodu Sobieskich, od których z kolei odkupił Brody w roku 1704 ród Potockich. Do czasu rozbiorów Polski, miasto Brody przeżywało swoją świetność, zawdzięczając to ukształtowaniu terenowemu i roztropności swych kolejnych właścicieli. W Brodach, pod władaniem Stanisława Koniecpolskiego, powstaje twierdza, którą nadzoruje i finansuje. Koniecpolski zbudował fortecę, w potędze równą holenderskim. Pierwszą poważną próbę ognia przeszła forteca brodzka w czasie najazdu Chmielnickiego we wrześniu 1646 r. Posłał on na Brody 20.000 Kozaków. Kozacy spalili miasto, ale fortecy nie zdobyli. Także w bitwie pod Beresteczkiem forteca Brodzka odegrała dużą rolę. Działa wypożyczone z Brodów królowi Janowi Kazimierzowi w znacznym stopniu przyczyniły się do zwycięstwa Polaków. W 1651 r. twierdza Brodzka była ponownie oblegana przez Kozaków i Tatarów. Oprócz najazdów na Brody Kozaków i Tatarów spadły na miasto inne nieszczęścia i klęski. W 1742 r., podczas jarmarku świętojańskiego w nocy 6 maja pożar zniszczył miasto niemal do szczętu. Kilkadziesiąt osób znalazło śmierć w płomieniach. W mieście spłonął piękny kościół dominikański z klasztorem. Stanisław Żółkiewski wybudował w 1596 r. w Brodach kościół parafialny p.w. Podwyższenia Świętego Krzyża . Stanisław Koniecpolski dzięki usilnym staraniom doprowadził do otwarcia Brodzką Akademię , w której wykładali profesorowie z Uniwersytetu w Krakowie. Akademię otwarto w 1637 r., a działała ona do 1648 r. Właściciele Brodów dbali o to, by miasto rozwijało się i bogaciło na handlu, wykorzystując szlak biegnący z zachodu na wschód, którym przemieszczano towary. Aby sprawy szły jak najlepiej, ściągnięto do Brodów Szkotów, Greków i Ormian, którzy w handlu byli wzorem.
Od 1588 r. zaczęli do Brodów napływa Żydzi, umiejący dobrze handlować, a z czasem stali się oni prężną społecznością w tym mieście. Gdy właścicielami Brodów był ród Potockich, w wyniku rozbiorów Polski do Brodów wkroczyli Austriacy.

1772-1914 r.

Pod zaborem austriackim Brody przetrwały ponad 140 lat: od 1772r., kiedy zajęły je wojska austriackie, aż do 1920 r., kiedy to Polska odzyskała niepodległość po pierwszej wojnie światowej. W okresie zaboru austriackiego Brody uzyskały w roku 1866 połączenie kolejowe ze Lwowem. Od 1775 r. uzyskały przywilej wolnego handlu dla miasta, nie mający precedensu w przedrozbiorowej Polsce. Przywilej Brodzki ustanowiony po pierwszym rozbiorze, miał na celu zapobieżenie upadkowi miasta, zapewniając mu bezcłowy handel. W chwili rozbioru, Brody miały monopol handlu austriacko-węgierskiego. Przez cały czas trwania przywileju brodzkiego był on zwalczany przez część biurokracji austriackiej. Rosja również starała się o zniesienie przez rząd austriacki tego przywileju. Kupcom brodzkim przez cały okres epoki austriackiej udało się nie dopuścić do tego zniesienia przez 105 lat, aż do roku 1880.

ZABÓR AUSTRIACKI
1772 r.

5 sierpnia wojska austriackie wkroczyły do Brodów. Miastu nadano status stolicy dystryktu. Już w następnym roku przybył do Brodów cesarz Józef II, a gubernator Galicji wydał rozporządzenie, które wyłączyło Brody z obszaru celnego, co miało na celu zapobieżenie stagnacji handlu.

1779 r.

Nadano Brodom przywilej wolnego miasta handlowego który utrzymano do 1880r. W Brodach rezydowały dwa konsulaty : pruski i rosyjski oraz izba przemysłowo-handlowa. Brody przez wiele lat były ważnym punktem wymiany handlowej między Wschodem a Zachodem.

1863 r.

W Brodach powstaje 4-klasowe gimnazjum, a w 1879 r. 8-klasowe gimnazjum, które w 1883 r. zyskało własny gmach. Wykładowym językiem był język niemiecki. W 1907r. rozpoczęto już w I klasie naukę w języku polskim, jako języku wykładowym. Gimnazjum otrzymało imię Józefa Korzeniowskiego.

1920 r.

26.VII.1920 r., w wyniku najazdu bolszewickiego, po trzech dniach bardzo ciężkich walk miasto zajęła armia Budionnego. Bolszewicy zostali wyparci z Brodów 18.IX.1920 r. Po odzyskaniu niepodległości Brody były siedzibą starostwa powiatowego. Powiat liczył 1125 kilometrów kwadratowych i 91000 mieszkańców. W mieście zdecydowaną większością byli Żydzi, następnie Polacy i Ukraińcy.

1939 r.

W Brodach do wybuchu II wojny światowej działały cztery polskie szkoły powszechne III-go stopnia, trzy szkoły średnie: gimnazjum i liceum męskie im. J. Korzeniowskiego, gimnazjum i liceum żeńskie im. E. Orzeszkowej oraz gimnazjum i liceum handlowe.
. Znaczną rolę odegrały dwie szkoły muzyczne : Marii Westowej i Mirosławy Sucharowej, a także księgarnia Feliksa Westa, w której można było zaopatrzyć się w wszystkie wydawnictwa krajowe i zagraniczne. Druga wojna światowa przez dwa tygodnie nie przyniosła brodzianom zmian.14 września 1939r. miał miejsce pierwszy niemiecki nalot, który spowodował wiele zniszczeń, w tym szpitala; były też ofiary w ludziach. 21 września 1939 r. do Brodów wkroczyły jednostki armii sowieckiej. Już pod koniec 1939 r. zaczął się terror NKWD, który dotykał głównie Polaków. Wybuch wojny niemiecko-sowieckiej sprowadził na Brody wielokrotne bombardowanie miasta, dworca i lotniska. Wojska hitlerowskie zajęły Brody w nocy z 28 na 29 czerwca 1941r. Najtragiczniejszy był los ludności Żydowskiej. Początkowo były pogromy i doraźne egzekucje, następnie planowe wyniszczanie przede wszystkim w obozie zagłady w Bełżcu, dokąd w 1943 r. wywieziono z Brodów 5200 Żydów. Getto Brodzkie powstało w grudniu 1942r. Akcje likwidacyjne przeprowadzono w nim 31.III i 4,10,13.V.1943 r. Getto zlikwidowano 21.V.1943r.

1944 r.

W dniach 22-25.III.1944 r. armia sowiecka podeszła pod Brody i zajęła przedmieścia, Folwarki Małe i częściowo Podzamcze. Jednak Niemcy odbili je i zarządzili masową ewakuację ludności. Na przełomie marca i kwietnia Brody opuścili niemal wszyscy mieszkańcy. Wojska sowieckie zajęły Brody dopiero 17 lipca 1944 r., kiedy to nastąpiła końcowa faza repatriacji Polaków.